Maand van de geschiedenis - Bedrijfsgebouw rioolwaterzuivering Enschede

Bedrijfsgebouw rioolwaterzuivering Enschede

De rioolwaterzuivering Enschede is een pareltje gezien vanuit het perspectief van cultuurhistorie. Het is niet alleen één van de oudste zuiveringen van Vechtstromen, maar er staat ook een bijzonder bedrijfsgebouw. Dit gebouw met werkplaats is sinds 2017 een gemeentelijk monument. De zuivering is in 1951 in bedrijf genomen, maar het ontwerp dateert al uit 1938. In het Twentsch Dagblad Tubantia werd op 12 juli 1940 aangekondigd dat de gemeenteraad van Enschede een bedrag van ƒ 1.580.400 ter beschikking stelt voor het bouwen van de rioolwaterzuivering, “zulks met steun van het Werkfonds”, beter bekend als de werkverschaffing. De bouwwerkzaamheden zijn in 1940 gestart, maar bij gebrek aan bouwmateriaal in de loop van de Tweede Wereldoorlog stilgelegd. Het bedrijfsgebouw was in 1942 al wel grotendeels klaar. Pas ruim na de oorlog is de bouw van de zuivering afgerond en in 1951 in bedrijf genomen.

Inmiddels zijn we 70 jaar verder. Sindsdien zijn er op de zuivering in het zuiveringsproces vele aanpassingen en optimalisaties verricht en is het aanzicht van het terrein compleet veranderd. Maar het bedrijfsgebouw met werkplaats staat er nog in zijn volle glorie. Niet dat er sinds de bouw geen aanpassingen zijn geweest, in tegendeel. De stalen buitenkozijnen zijn vervangen door een speciaal type geïsoleerd kozijn met de kenmerkende uitstraling van stalen kozijnen en de kleur van de kozijnen en de gevels is onveranderd. Hiermee is het aanzicht van de gevels gelijk gebleven. Binnen het gebouw is de inrichting wel compleet veranderd. In de werkplaats zijn de technische installaties verwijderd en zijn er kantoorruimtes en een voorlichtingsruimte gerealiseerd. Het voldoet nu binnen de mogelijkheden aan de eisen van een modern functioneel bedrijfsgebouw.

Een gebouw komt niet zomaar op de gemeentelijke monumentenlijst, maar moet eerst op architectuurhistorische en cultuurhistorische waarde worden beoordeeld. In de motivatie om het gebouw in 2017 tot een gemeentelijk monument te benoemen is in de “Rapportage naoorlogse monumenten Enschede” (zie bijlage) het volgende omschreven:

Het hoofdgebouw en werkplaats van de waterzuiveringsinstallatie aan de Lonnekerbrugstraat 175 is van algemeen belang vanwege de volgende architectuurhistorische en cultuurhistorische aspecten:

• is van architectuurhistorisch belang vanwege de vroeg naoorlogse architectuur, die nog veel stijlkenmerken heeft van de jaren ’30;
• heeft cultuurhistorische waarde als voorbeeld van een functioneel gebouw bij een waterzuiveringsinstallatie.

Het is ook interessant om te lezen in welke bewoordingen de beoordelingscommissie het gebouw omschrijft:

Het hoofdgebouw is opgetrokken vanuit een rechthoekige plattegrond over drie bouwlagen. De gevels zijn gemetseld in gele baksteen. Het pand wordt beëindigd door een met rode pannen gedekt schilddak met op de hoeken twee gemetselde schoorstenen. De rechthoekige gevelopeningen zijn voorzien van stalen kozijnen met roedeverdeling. De tweede en derde bouwlaag worden rondom visueel gescheiden door een geprofileerde lijst met een bloktand eronder met grijze stenen op de hoeken. De voorgevel (o) heeft op de begane grond een kozijn dat omlijst wordt door geblokt siermetselwerk. Erboven gekruld siermetselwerk, aan weerszijden van het kozijnen kleine roosters. De eerste verdieping is daar blind.

Achter het hoofdgebouw bevindt zich een eenlaags volume, onder een met bitumen gedekt schaaldak met een ruime dakoverstek gedragen door steunen. Op de hoeken zitten vierkante trechtervormige vergaarbakken van de hemelwaterafvoer. De trechters hebben een lichte profilering. De gevels zijn ingedeeld met vensterpuien met stalen kozijnen en roedeverdeling tussen gemetselde muurdammen. De borstweringen onder de vensters zijn uitgevoerd in metselwerk met blokmotief en liggen iets terug ten opzichten van de onderdorpels van de vensters.

De twee bouwvolumes worden verbonden door een laag tussenlid met aan de buitenzijde een trap.

Het waterschap Vechtstromen kan trots zijn op dit bijzondere gebouw en zal bij toekomstige aanpassingen de status van “gemeentelijk monument” respecteren.