Maand van de geschiedenis - Het verhaal van de Stoneyschuiven

Francis Goold Morony Stoney en de beroemde Stoneyschuiven

Francis Goold Morony Stoney (1837-1897) was een Ierse spoorwegingenieur, die leefde in het Victoriaanse tijdperk (1837-1901); een periode waarin vanaf 1860 de Industrialisatie toenam. In 1865 trad hij in dienst bij een in Clyde (Schotland) gevestigd scheepsbouwbedrijf om te werken in Peru. Hij keerde terug naar Engeland, voordat hij in 1868 naar India vertrok, waar hij werkte als aannemer aan de Madras Railway en later als persoonlijk assistent van de hoofdingenieur van de Madras Navigation and Canal Company. Het was zijn betrokkenheid bij deze onderneming die Stoney's interesse wekte voor het ontwerpen van sluizen.

De ontwerpen Stoney

In 1869 werkte hij aan een eerste ontwerp van een sluis met dubbele deuren, maar vanwege zijn slechte gezondheid werd hij gedwongen terug te keren naar Engeland. Hij bleef echter in contact met zijn werkgever en ontwierp en patenteerde verschillende sluizen, waaronder een sluis gebaseerd op de werking van een balans. In 1873 patenteerde hij zijn cilindrische sluis, waarvan er 28 werden gebruikt op de rivier de Weaver in Noord Engeland om deze bevaarbaar te maken. Stoney's derde patent was voor zijn rolsluis, die een meer praktische oplossing bood dan zijn eerdere uitvindingen. Omstreeks 1880 patenteerde hij een dubbeldeurs rolsluis, geschikt voor droogdokken, en ook een rolklep, gebruikt in getijdenrioolafvoeren. Vier van Stoney's rolsluizen werden in 1883 gebouwd in Lough Erne (Noord-Ierland). Een nog groter aantal werd er door Ransomes en Rapier gebouwd in het nieuw aangelegde Manchester Ship Canal, dat in 1894 werd geopend. De publiciteit verhoogde de vraag naar Stoney's ontwerpen, wat leidde tot installaties aan de Rhône in Genève, de rivier de Theems bij Richmond en aan de rivier de Clyde bij Glasgow.

Stoneyschuif-stuwen en de Nederlandse waterschappen

Aan het begin van de 20e eeuw werd het ontwerp van de Stoneyschuif-stuw ook veelvuldig in Nederland door waterschappen toegepast. Het is een verticale schuif die in hoogte verstelbaar is. De stuwschuif kon als het ware omhoog worden getrokken via een raderwerk aan de bovenzijde, met een contragewicht. Door het raderwerk aan de bovenzijde was de stuw makkelijk en met niet al te veel mankracht te bedienen.

De Stoneyschuiven zijn verbonden met de geschiedenis van de waterregulering en het ontwerp van de stuw is op te vatten als industrieel erfgoed. Helaas zijn er ook in de afgelopen eeuw een aantal verdwenen.

Stoneyschuiven in Vechtstromengebied

Binnen het gebied van Vechtstromen is er een drietal Stoneyschuiven van sloop gespaard gebleven. Het gaat dan om de stuw met de dubbele Stoneyschuiven bij de kruising van de Dinkel en het Kanaal Almelo-Nordhorn, de Overijsselse stuw en de Stoneyschuif in de Almelose Aa. We hadden er meer. Zo bleek uit een bestek uit 1916 voor de verbetering van de Almelose Aa, dat er oorspronkelijk meerdere Stoneyschuiven aanwezig waren en zelf een sluis in Stoney uitvoering, ter hoogte van de Schuttenstraat.

Drie stuwen op de erfgoedlijst

Als Vechtstromen zijn we ons bewust van het belang van en onze verantwoordelijkheid voor cultuurhistorie en erfgoed, daarom staan al deze drie stuwen op de Vechtstromen erfgoedlijst. De stuw met dubbele Stoneyschuiven, bij de kruising Dinkel en Kanaal Almelo-Nordhorn, heeft zelfs de status van rijksmonument.