Verkenning Optimalisatie Watersysteem Hammerflier


Het Hammerflier is een gebied in het noordoosten van Overijssel. In het gebied wordt gewoond, landbouw bedreven en heeft natuur een plekje gekregen. Ook wordt in het gebied drinkwater gewonnen door drinkwaterbedrijf Vitens (drinkwaterbedrijf).

Waterschap Vechtstromen is indirect betrokken bij de drinkwaterwinning in het Hammerflier. Dit omdat we water aanvoeren naar het gebied en zo helpen de beschikbare hoeveelheid water aan te vullen voor de verschillende functies. Dit zijn onder andere wonen, landbouw, natuur en drinkwaterwinning.

Op dit moment is de drinkwaterwinning 1,6 miljoen m3 per jaar. Vitens heeft een vergunning van de provincie Overijssel om 5 miljoen m3 water per jaar op te pompen. Vanwege drinkwatertekorten heeft Vitens van de provincie Overijssel de opdracht gekregen om onderzoek te doen of uitbreiding van de huidige drinkwaterwinning (1,6 miljoen m3 per jaar) bij Hammerflier op een verantwoorde manier mogelijk is. Vitens werkt hierbij samen met de betrokken gemeenten, de provincie Overijssel en waterschap Vechtstromen.

De rol van het waterschap is om de grondwatereffecten van de drinkwaterwinning te beperken via handhaven van de oppervlaktewaterpeilen en het inlaten van (extra) water in het gebied vanuit het kanaal Almelo – De Haandrik. We gaan ook onderzoek doen naar de mogelijkheden om het watersysteem in het Hammerflier beter in te richten en te optimaliseren voor de eerder genoemde functies in het gebied. Dit onderzoek heet: Verkenning Optimalisatie Watersysteem Hammerflier.

We gebruiken voor het onderzoek de binnen het waterschap gehanteerde GGOR (gewenst grond- en oppervlaktewaterregiem)-methodiek. GGOR staat voor Gewenst Grond en Oppervlaktewater Regime. Dit houdt in dat je op zoek gaat naar de meest gewenste waterstanden voor de verschillende gebruiksfuncties. Je bekijkt hiervoor de huidige waterstanden (zowel het grond- als oppervlaktewater) en de meest optimale waterstanden voor een bepaalde functie (wonen, landbouw, natuur en drinkwaterwinning). Aan de hand hiervan zijn de verschillen af te leiden tussen de huidige en optimale waterstand. Omdat elke gebruiksfunctie een andere optimale waterstand kent, moet er hier een balans in gevonden worden. We houden hierbij onder meer rekening met veranderende omstandigheden. Zoals de mogelijke uitbreiding van de drinkwaterwinning en de effecten van de klimaatverandering.

Het resultaat van de Verkenning Optimalisatie Watersysteem Hammerflier is een advies over de mogelijk te treffen maatregelen tot optimalisatie van het watersysteem in het gebied.

Doel

Tijdens dit project onderzoeken we welke stand van het water in het oppervlaktewatersysteem (beken en sloten) zo goed mogelijk past bij de verschillende functies zoals de landbouw, woningen, natuur en het winnen van drinkwater. Hiermee willen we kijken hoe het waterschap deze waterpeilen zo nodig kan aanpassen en in beeld krijgen of er aanpassingen aan het watersysteem nodig en mogelijk zijn.

Resultaat

Deze verkenning leidt tot een advies over eventuele maatregelen die genomen kunnen worden om het watersysteem in het Hammerflier te optimaliseren. Ook geeft het inzicht in waar het landgebruik op basis van het watersysteem mogelijk een andere functie zou kunnen krijgen. Met de verkenning vergroten we ook het inzicht over hoe we als waterschap met het oppervlaktewatersysteem invloed uit kunnen oefenen op de hoogte van het grondwater in het Hammerflier.

Sommige maatregelen om het watersysteem te optimaliseren kan waterschap Vechtstromen zelf nemen. Keuzes over eventuele veranderingen in het landgebruik worden gemaakt in het brede gebiedsproces. De provincie Overijssel neemt hierin de leiding.

Welk gebied onderzoeken we?

Tijdens dit project bekijken we het gebied dat beïnvloed wordt door het wateraanvoerstelsel in het Hammerflier, Dit gebied wordt weergegeven in de kaart onderzoeksgebied (deze kunt u hieronder openen en/of downloaden). Het water stroomt hier van oost naar west, beginnend bij de inlaat vanuit Kanaal Almelo-de Haandrik (oost) en eindigend bij de uitstroom in de rivier de Regge (west). De tussenliggende waterlopen maken onderdeel uit van het project. Uitzondering is natuurgebied De Bevert, dit gebied is recent heringericht en dient als natuurwatergang met zo min mogelijke externe inlaat.

Welke omstandigheden in het gebied nemen we mee?

In het project wordt uitgegaan van de huidige situatie in functies (wonen, landbouw, natuur en drinkwaterwinning) en het grondgebruik. Eventuele veranderingen hierin in de toekomst zijn nu nog onbekend, en kunnen dus nog niet worden meegenomen.
Voor de grootte van de drinkwaterwinning wordt zowel rekening gehouden met de huidige winning (1,6 miljoen m3 per jaar) en de al dan niet uit te breiden winning (naar 5 miljoen m3 per jaar). Verder houden we in dit project rekening met de extremen die te verwachten zijn bij toekomstige klimaatverandering.

Afbeelding onderzoeksgebied VOWH (jpg, 1.2 MB)

Contact

Heeft u vragen over het project? Neem dan contact op met projectleider Wieke Wisselink. Dit kan via 088 220 33 33.

U kunt ook contact opnemen met projectleider Bart Oude Groote Beverborg. Dit kan via 088 220 33 33.

Project updates

Er zijn nog geen updates voor dit project.

Projectinformatie

De werkzaamheden

Het grootste deel van de werkzaamheden zal het waterschap uitvoeren in samenwerking met een extern onderzoeksbureau.

Beschrijving van het gebied

Om de uitgangssituatie in het Hammerflier goed te begrijpen, wordt eerst een gebiedsbeschrijving gemaakt waarin verschillende aspecten aan bod komen:

  • De bodem
  • Het watersysteem (grond- en oppervlaktewatersituatie)
  • Cultuurhistorie
  • Landschappelijke ontwikkelingen
  • Functies in het gebied, zoals wonen, landbouw etc.
  • Ruimtelijk beleid op andere vlakken, zoals waterkwaliteit, natuur en klimaat

Actuele omstandigheden water

Met behulp van een technische grondwatermodel wordt in beeld gebracht wat de huidige grondwatersituatie is. Hieruit volgen de grondwaterstanden in een gemiddelde periode (zomer en winter), maar ook in extreme perioden (zoals een extreem droge zomer). Deze stap heet het Actueel Grond- en Oppervlaktewaterregime (AGOR (actueel grond- en oppervlaktewaterregiem)).

Optimale omstandigheden water

De verschillende functies in het Hammerflier (landbouw, natuur, bebouwing) vragen allemaal om een optimaal waterpeil. Deze worden bij deze stap in beeld gebracht. Grote verschillen in deze waterbehoefte kunnen zo overzichtelijk naast elkaar in beeld gebracht worden.

Het resultaat van deze analyse is een soort lappendeken aan optimale grondwaterstanden. Dit noemen we het Optimaal Grond- en Oppervlaktewaterregime (OGOR). De kans is groot dat hier conflicten in belangen naar voren komen, deze worden in de volgende stap verder bekeken. De OGOR is een objectieve beschouwing van de optimale grondwaterstand.

Gewenste omstandigheden water

De volgende stap is om de huidige situatie van het watersysteem (AGOR) en de meest optimale situatie (OGOR) per gebruiksfunctie naast elkaar te zetten. Hiermee wordt inzichtelijk waar het oppervlaktewaterpeil omhoog zou moeten en waar het omlaag zou kunnen. Deze vraag moet voor een aantal scenario’s bekeken worden, want zowel klimaatverandering als een eventuele uitbreiding van de waterwinning kunnen invloed hebben op de waterstanden. In deze stap van het proces wordt een overzicht gemaakt van de aanpassingen en worden hiervoor concrete maatregelen uitgewerkt. Deze stap heet het GGOR (gewenst grond- en oppervlaktewaterregiem) (Gewenst Grond- en Oppervlaktewaterregime).

Resultaat van het project

Het resultaat van de Verkenning Optimalisatie Watersysteem Hammerflier is inzicht in de mogelijkheden voor sturing met oppervlaktewater. Uit het project volgt een advies naar het waterschapsbestuur over de mogelijk te treffen maatregelen tot optimalisatie van het watersysteem. Waar mogelijk kan het waterschap zelf maatregelen treffen in het watersysteem om de aanwezige functies in het gebied beter te bedienen. Het advies wordt voorgelegd aan het bestuur van het waterschap en zij besluiten over het beschikbaar stellen van geld om de maatregelen uit te voeren. Daarnaast geeft het project advies op hoofdlijnen over mogelijke aanpassingen in grondgebruik.

Afwegingen en keuzes met betrekking tot eventuele wijziging van grondgebruik, functiebediening of functieverandering zijn onderdeel van de brede gebiedsaanpak onder regie van de provincie Overijssel.

Waarom deze werkzaamheden

Invloed van het waterschap op de grondwaterstand

In de winterperiode is er vaak veel neerslag. Vanwege de koude temperatuur is er tegelijkertijd weinig verdamping. Hierdoor staat het water in de grond (grondwater) vaak hoog. Als dit grondwater hoger staat dan het water in de sloten (oppervlaktewater) dan wordt het via deze sloten afgevoerd. Dit heet drainage. In de winterperiode wil het waterschap het grondwater zo snel mogelijk afvoeren. Door de stand van de sloten te verlagen zal dit grondwater sneller afgevoerd worden. Het regelen van de waterstand in de sloten gebeurt met stuwen.

Illustratie - Drainage

In de zomer zakt het grondwater, omdat het warmer is. Planten en bomen gebruiken dan water om te groeien. Het waterschap probeert in de zomer juist meer water in de bodem vast te houden, om verdroging tegen te gaan. De stuwen (die het water tegenhouden) worden dan hoger gezet. Zo blijft er meer water in de sloten. Als het grondwater lager is dan het water in de sloot, trekt het water vanuit de sloot juist de grond in. Dit heet infiltratie (het in de bodem brengen van water).

Illustratie - Infiltratie

Als het grondwater te ver zakt, kan ook een sloot helemaal droogvallen. Het waterschap kan dan extra water de sloot inlaten, bijvoorbeeld vanuit een kanaal zoals het Twentekanaal. Zo blijft de sloot ook in de zomerperiode met water gevuld. Dit extra water zorgt ervoor dat er ook in de zomer nog water in de grond kan zakken. In het Hammerflier wordt er water vanuit Kanaal Almelo-De Haandrik binnengelaten. Zo helpt het waterschap om effecten van droge zomers en het oppompen van grondwater te verminderen.

Samenwerking

Verkenning optimalisatie watersysteem Hammerflier als onderdeel van gebiedsproces

Naar aanleiding  van de drinkwateropgave is met de betrokken overheden besloten om in het Hammerflier een zogenaamd ‘gebiedsproces’ te starten. In een gebiedsproces gaan overheden, ondernemers, maatschappelijke organisaties en burgers met elkaar op zoek naar een aanpak om de opgaven zoals voor water, natuur, klimaat en/of stikstof in samenhang op te pakken. Per gebied wordt gekeken wat de mogelijkheden zijn. De provincie Overijssel neemt de regie in dit gebiedsproces.

Omdat waterschap Vechtstromen verantwoordelijk is voor het beheer van de hoofdwaterlopen, is het voor hen belangrijk om zo goed mogelijk in beeld te krijgen welke waterstanden het meest optimaal zijn voor de verschillende doeleinden van het gebied (zoals landbouw, natuur, woningbouw en drinkwaterwinning). Het waterschap heeft daarom besloten te onderzoeken of het mogelijk is om het hoofdwaterlopenstelsel te optimlaiseren, zodat ze nog beter bij deze doeleinden passen. Hierom voeren zij dit project uit, onder de naam ‘Verkenning optimalisatie watersysteem Hammerflier’.

Inspraak voor bewoners en gebruikers van het Hammerflier

Tijdens drie bewonersbijeenkomsten wil het waterschap samen met bewoners kijken naar mogelijkheden om de waterstanden zo goed mogelijk aan te laten sluiten bij het grondgebruik in het Hammerflier.

Belangrijk om vooraf te weten is dat het waterschap alleen maatregelen kan nemen die betrekking hebben op de watergangen die zij zelf in beheer hebben. Het gaat hierbij dus bijvoorbeeld om het plaatsen van stuwen of het verhogen of verlagen van het waterpeil in deze sloten. Een ander resultaat van dit project is dat we samen met grondeigenaren kijken naar de mogelijkheden van het verbeteren van de sloten op particuliere grond.

Tijdens deze avonden praten we niet over drinkwater, schade aan huizen of het veranderen van natuur in landbouwgrond en andersom. Deze onderwerpen zijn onderdeel van het gebiedsproces van de provincie Overijssel.

Bewonersbijeenkomst 1 (maart/april 2025)

Tijdens de eerste bewonersbijeenkomst presenteert het waterschap samen met het onderzoeksbureau welke informatie zij hebben opgehaald uit het Hammerflier. Het zal dan gaan over de bodemopbouw, het landschap en het grondgebruik en specifiek over het watersysteem. Samen met de bewoners zal gekeken worden of de AGOR (actueel grond- en oppervlaktewaterregiem) herkenbaar is. Opmerkingen van inwoners worden zo goed als mogelijk verwerkt in het grondwatermodel of meegenomen in het project.

Na deze bijeenkomst zullen het onderzoeksbureau en het waterschap deze informatie gebruiken om door middel van computermodellen door te rekenen welke invloed toekomstige ontwikkelingen (klimaatverandering of een eventuele uitbreiding van de drinkwaterwinning) hebben op de waterstanden in het Hammerflier en waar zich dan eventuele problemen kunnen voordoen.

Bewonersbijeenkomst 2 (zomer 2025)

Tijdens de tweede bewonersbijeenkomst presenteert het waterschap samen met het onderzoeksbureau de uitkomsten van deze berekeningen. Er is dan inzichtelijk gemaakt in welke gebieden en op welke percelen mogelijk problemen kunnen optreden met de waterhuishouding. Het waterschap wil samen met bewoners kijken naar realistische maatregelen die op deze plekken genomen kunnen worden om deze waterproblemen zo goed mogelijk op te lossen. Met grote kaarten en stiften kijken we hier samen naar oplossingen. Deze zullen wellicht niet allemaal 1-op-1 uit te voeren zijn, maar er wordt wel gekeken waar wensen liggen voor bijvoorbeeld verdroging of vernatting in het gebied en geprobeerd wordt om hier concrete maatregelen aan te koppelen die het waterschap of perceeleigenaren kunnen uitvoeren.

Bewonersbijeenkomst 3 (herfst 2025)

Tijdens de derde bewonersavond presenteert het waterschap de eindresultaten van dit project. Er wordt toegelicht welke maatregelen genomen gaan worden om de waterstanden zo goed mogelijk te laten aansluiten bij het gebruik van het gebied. Nadat alle vragen hierover voldoende beantwoord zijn, sluiten we de verkenning af. Op basis van de verkenning worden de vervolgstappen uitgewerkt.

Planning

November 2024 - april 2025

  • Gebiedsbeschrijving
  • Bepalen huidige waterstanden in het gebied en optimalisatie waterstanden in het gebied.
  • Bouwen hydrologische computermodellen
  • Gebiedsbijeenkomst 1 (maart/april 2025)

Zomer 2025

  • Met computermodellen rekenen
  • In beeld brengen waar suboptimale omstandigheden ontstaan
  • Mogelijke maatregelen bedenken
  • Gebiedsbijeenkomst 2

Herfst 2025

  • Maatregelen uitwerken
  • Eindrapportage en afsluiting
  • Gebiedsbijeenkomst 3
  • Overdracht aan provincie Overijssel

Vervolg (datum nader te bepalen)

  • Besluit bestuur waterschap
  • Uitvoeren vastgestelde maatregelen

Betrokken partijen

De rol van de betrokken partijen bij verkenning optimalisatie watersysteem Hammerflier.

Waterschap Vechtstromen

  • Projectleiding
  • Aanleveren inhoudelijke informatie
  • Organisator gebiedsbijeenkomsten
  • Beslissen over GGOR (gewenst grond- en oppervlaktewaterregiem)

ACSG

  • Bouwen grondwatermodel

Vitens (drinkwaterbedrijf)

  • Onderzoek uitbreiden drinkwaterwinning (parallel aan de verkenning watersysteem)

Natuur en landschapsorganisaties

  • Meedenken in de effecten op de natuur

Gemeenten Ommen en Twenterand

  • Meekijken
  • Bewonersbelangen verdedigen

Provincie Overijssel

  • Regisseur breed gebiedsproces

Bewoners en ondernemers Hammerflier

  • Meedenken in huidige situatie
  • Meedenken in optimale situatie
  • Meedenken in gewenste situatie

Gebiedsgroep

  • Afvaardiging uit het gebied
  • Klankborden resultaten, ophalen 1e reactie voordat het hele gebied betrokken wordt